Υπήρξαμε σπάταλοι σε ό,τι απλόχερα μας πρόσφερε ο πλανήτης μας. Ταυτόχρονα υπήρξαμε και ασυλλόγιστοι. Όχι μοναχά καταξοδέψαμε -και συνεχίζουμε να ξοδεύουμε- τις ενώσεις του άνθρακα σε ορυκτά καύσιμα και δάση, αλλά εξακολουθούμε να ρυπαίνουμε τη βιόσφαιρα σαν να μην πρόκειται να ακολουθήσουν άλλες ανθρώπινες γενιές… Το μεγαλύτερο ποσοστό των κτιρίων μας κτίστηκε σε εποχές που αγνοούσαμε το ενεργειακό πρόβλημα και τη ρύπανση του πλανήτη. Όμως πρέπει να υπογραμμίσουμε ότι και ανάμεσα στα νεότερα κτίρια -κι όχι μόνο στη χώρα μας- ελάχιστα είναι τα δείγματα που σεβάστηκαν το θέμα και της εξοικονόμησης ενέργειας και της ελαχιστοποίησης της ρύπανσης. Παρ όλα αυτά, επιστήμονες με περιβαλλοντική συνείδηση αλλά και απλοί προβληματισμένοι άνθρωποι, με αφορμή την πρώτη πετρελαϊκή κρίση (1972 - 73), στράφηκαν στη δημιουργία κτισμάτων αλλά και οικισμών που θα μπορούσαν να ελαχιστοποιούν τόσο την απαιτούμενη ενέργεια όσο και τις απορρίψεις προς το περιβάλλον, με την προσπάθεια χρήσης κι εκμετάλλευσης των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Ηλιακοί συλλέκτες για ζεστό νερό, ανεμογεννήτριες για παραγωγή ηλεκτρισμού και δειλά δειλά κάποια φωτοβολταϊκά, που ως τότε υπήρχαν στα διαστημόπλοια, έκαναν την εμφάνισή τους σε διάφορα μέρη του πλανήτη. Ακόμη, διαπιστώνοντας πως η κατασκευή και χρήση πολλών υλικών είναι ενεργοβόρα και επιζήμια προς το περιβάλλον, προέκυψε η αναζήτηση οικολογικών υλικών. Και βέβαια, πρέπει να υπογραμμίσουμε το γεγονός πως από εκείνη την περίοδο, οι μεγάλες εταιρείες που διαχειρίζονται το πετρέλαιο και τα προϊόντα του άρχισαν να επενδύουν τεράστια κεφάλαια στην έρευνα για τις ΑΠΕ (ανανεώσιμες πηγές ενέργειας) έχουν εδώ και δεκαετίες έτοιμη τη γραμμή άμυνας (τα νέα προϊόντα ΑΠΕ), που προφανώς όμως δεν θα βγουν στην αγορά μέχρι που η εκμετάλλευση του πετρελαίου και του φυσικού αερίου να γίνει ασύμφορη -γι? αυτούς. Τα γεγονότα αυτά αναφέρονται για να υπογραμμιστεί ότι η τεχνολογία ήδη υπάρχει, είναι γνωστή, και εφαρμόζεται ήδη σε σχετικά ευρεία κλίμακα και σε διεθνές επίπεδο. Πρέπει επίσης να αναφέρουμε ότι οφείλουμε πολλά στην έρευνα τόσο για την κατάκτηση του Διαστήματος όσο και στις στρατιωτικές ανάγκες πολλών χωρών, εφόσον η παροχή ενέργειας σε διαστημόπλοια, υποβρύχια, απομακρυσμένες στρατιωτικές μονάδες έπρεπε να λυθεί -και λύθηκε- με πιο προηγμένες συσκευές και συστήματα. Τα προηγούμενα αναφέρθηκαν με σκοπό να γίνει κατανοητό ότι δεν αποτελούν “θαύμα” εξ ουρανού τα παρακάτω παραδείγματα: Έξω από το Λονδίνο υπάρχει ο οικισμός BED-ZED, ο οποίος λειτουργεί με τον μέγιστο δυνατό οικολογικό τρόπο. Παίρνει ενέργεια από τον Ήλιο και τον άνεμο, ελαχιστοποιεί και εκμεταλλεύεται τα απορρίμματά του, αποτελείται από κτίρια που χρησιμοποιούν οικολογικά υλικά, και εκμεταλλεύονται τον προσανατολισμό τους. Το ίδιο μπορούμε να δούμε και στο Freiburg της Γερμανίας. Πάλι ένας ολόκληρος οικισμός, με εκμετάλλευση των ΑΠΕ και ιδιαίτερα των φωτοβολταϊκών για παραγωγή ηλεκτρισμού και ελαχιστοποίηση των απορρίψεων στο περιβάλλον. Το αντίστοιχο έξω από το Malm? στη Σουηδία, ο οικισμός Βο01 αποτελεί υπόδειγμα από την παραγωγή ενέργειας από ΑΠΕ, ως την ανακύκλωση και την επανάχρηση νερού. Στο Ρέικιαβικ της Ισλανδίας χρησιμοποιείται συστηματικά η γεωθερμία για την παραγωγή υδρογόνου και στη συνέχεια το υδρογόνο αποτελεί καύσιμο για τη παραγωγή ενέργειας (θέρμανση και κίνηση), με μηδενική ρύπανση του περιβάλλοντος, εφόσον, το παραπροϊόν της καύσης είναι καθαρό νεράκι! Κι αναφέρθηκα μόνο σε οικισμούς. Ο κόσμος έχει πολλά παραδείγματα σε ενεργειακά αυτόνομα κτίρια με μηδενικές εκπομπές ρύπων στο περιβάλλον. Σίγουρα τα πιο πολλά από αυτά αποτελούν έκφραση προσωπικών προβληματισμών του κατασκευαστή τους, μας αποδεικνύουν όμως περίτρανα πως “αυτό” το όνειρο τουλάχιστον είναι εφικτό…
Ας έρθουμε τώρα στον ελληνικό χώρο και στα δικά μας προβλήματα. Ακούμε και διαβάζουμε ότι τα κτίριά μας είναι ενεργοβόρα και υπερκαταναλώνουν ενέργεια, και ρυπαίνουν έντονα το περιβάλλον. Τι σημαίνει αυτό;
Σε μια γενική προσέγγιση μπορούμε να δεχτούμε πως τα κτίριά μας έχουν έξι επιφάνειες, οι οποίες αλληλεπιδρούν με το περιβάλλον: τους τέσσερις πλευρικούς τοίχους, την ταράτσα ή στέγη, και το πάτωμα του υπογείου ή το ταβάνι της πιλοτής. Οι έξι αυτές επιφάνειες (που κατά περίπτωση είναι περισσότερες ή λιγότερες) αλληλεπιδρούν με το περιβάλλον του κτιρίου μεταφέροντας ζέστη ή κρύο προς τον εσωτερικό του κτιρίου, και εκπέμποντας προς τα έξω -συνήθως- θερμότητα. Αυτά λέγονται θερμικές απώλειες και μεταφράζονται σε άσκοπη ενεργειακή κατανάλωση που βαρύνει και το περιβάλλον και την τσέπη μας. Κατά συνέπεια, όσο καλύτερη είναι η μόνωση του κτιρίου τόσο μικρότερες οι αλληλεπιδράσεις και τόσο μικρότερες οι απώλειες σε θερμότητα, ενέργεια, ρύπανση και χρήμα.
Δεν είναι της στιγμής να σχολιάσουμε το πώς κτίστηκαν -και πώς κτίζονται- τα κτίρια στη χώρα μας. Ο στόχος του υπερβολικού κέρδους οδηγεί σε προχειρότητες και κακές κατασκευές. Και πάλι, κατά συνέπεια, έχουμε να αντιμετωπίσουμε δύο περιπτώσεις: κτίρια παλιά, χωρίς μόνωση και διπλά κουφώματα και κτίρια νεότερα με ελλιπή μόνωση και ελαττωματικά κουφώματα. Σε αυτές τις περιπτώσεις έχουμε τη δυνατότητα επέμβασης κυρίως με πρόσθετη μόνωση και αλλαγή των κουφωμάτων, αλλά και παραπέρα επεμβάσεις για σκιασμό ή ηλιασμό, για προσθήκη διατάξεων και συστημάτων εξοικονόμησης ενέργειας έως και εφαρμογές διατάξεων ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Για παράδειγμα, μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε λάμπες μικρής κατανάλωσης, συσκευές ηλεκτρικές υψηλής ενεργειακής κατηγορίας, λογική χρήση όλων των συσκευών, και θέρμανση / δροσισμό έπειτα από προβληματισμό για τα συστήματα. Ας μην ξεχνάμε πως οι λεβητοκαυστήρες καταναλώνουν υδρογονάνθρακες (είτε πετρέλαιο είτε φυσικό αέριο), κι ότι και τα δύο καύσιμα ρυπαίνουν κι έχουν και ημερομηνία λήξης. Μπορούμε ακόμη να προσθέσουμε, ανάλογα με την περίπτωση, ηλιακούς θερμοσίφωνες (οι οποίοι προσφέρουν ζεστό νερό όχι μόνο για οικιακή χρήση, αλλά και για παροχή στον λέβητα της θέρμανσης, ώστε να εξοικονομούμε ενέργεια) καθώς και φωτοβολταϊκά πλαίσια και ανεμογεννήτριες για την παραγωγή ηλεκτρισμού για το κτίριο.
Με τα ίδια κριτήρια, μπορούμε σαφώς να πετύχουμε ενεργειακή αναβάθμιση σε μια ήδη υπάρχουσα μελέτη οποιουδήποτε κτιρίου, πριν να προχωρήσουμε στην κατασκευή του, με πολύ ικανοποιητικά αποτελέσματα, εφόσον με μικρές αλλαγές μειώνουμε τις ενεργειακές ανάγκες.
Τέλος, όπως είναι φυσικό, κατά μείζονα λόγο μπορούμε να επιτύχουμε εντυπωσιακά αποτελέσματα όταν σχεδιάζουμε ένα κτίριο -ή ομάδες κτιρίων- εξαρχής. Μπορούν να ληφθούν υπόψη όλα τα αναγκαία στοιχεία: ο προσανατολισμός, το έδαφος και η κλίση του, το μικροκλίμα της περιοχής, ο ηλιασμός και ο σκιασμός, η βλάστηση, η χρήση του κτιρίου κ.ά., και αντίστοιχα θα προταθούν: η μορφή του όγκου του κτιρίου, η θέση και η διαστασιολόγηση των ανοιγμάτων, η επιλογή των υλικών μόνωσης και κατασκευής, η διάταξη των χώρων, η προστασία από ήλιο και άνεμο κτλ. Όπως έχει καταδειχτεί, ήδη με τα παραπάνω, αν μελετηθούν σωστά εξαρχής, μπορούμε να πετύχουμε εξοικονόμηση ενέργειας ως και 60% (Κοσμόπουλος 2006). Ακόμη έχουμε τη δυνατότητα να προτείνουμε εξαρχής συστήματα και διατάξεις για θέρμανση, δροσισμό, φωτισμό καθώς και συσκευές που όλα να καταναλώνουν ελάχιστη ενέργεια και να ρυπαίνουν λιγότερο το περιβάλλον. Επιπλέον, έχουμε τη δυνατότητα να ενσωματώσουμε στο κτίριο συστήματα εκμετάλλευσης ανανεώσιμων πηγών ενέργειας: Ηλιακούς θερμοσίφωνες, φωτοβολταϊκά και ανεμογεννήτριες για παραγωγή ηλεκτρισμού, εκμετάλλευση γεωθερμίας για θέρμανση/δροσισμό, καθώς και συνδυασμούς τους.
Ως αποτέλεσμα όλων των παραπάνω, στα τελευταία χρόνια, έχουμε μια συνεχή εξέλιξη και βελτίωση τόσο των διατάξεων εκμετάλλευσης ΑΠΕ όσο και στα υλικά κατασκευής και μόνωσης.
Επειδή πάντοτε έρχεται το ερώτημα, “καλά όλα αυτά, αλλά πόσο κοστίζουν;” λέω για παράδειγμα πως όταν τα πρωτοδίδαξα πριν από 10 χρόνια, για μια μέση κατοικία η απόσβεση γινόταν σε 25 έτη. Φέτος, με τις τρέχουσες τιμές, η απόσβεση προβλέπεται σε 11 με 12 έτη. Κατά μείζονα λόγο θα συμφέρει η στροφή στις ΑΠΕ, όταν η χώρα μας αποφασίσει να ενισχύσει τη χρήση τους με επιδοτήσεις και φοροαπαλλαγές, όπως γίνεται στην υπόλοιπη Ευρωπαϊκή Ένωση…
Ήδη με τον αυτόνομο πιλοτικό οικισμό ZED-KIM στην Ξάνθη αποδείξαμε πως μια μέση κατοικία μπορεί να καλύψει το 70% των αναγκών της από ΑΠΕ, ακόμη και στο κλίμα της Βόρειας Ελλάδας. Και νομίζω πως είναι ντροπή μας να μην προχωράμε σ' αυτήν την κατεύθυνση, όταν χώρες με λιγότερη ηλιοφάνεια και ανέμους στήνουν όχι μόνο κτίρια αλλά οικισμούς με απόλυτη εκμετάλλευση των ΑΠΕ και σεβασμό του περιβάλλοντος με ανακύκλωση και εκμετάλλευση αποβλήτων και απορριμμάτων. Για παράδειγμα, το νησί Samso στη Σκανδιναβία πρέπει, έστω και αργά, να βρει μιμητές στη Μεσόγειο και στη χώρα μας…
Ποτέ δεν είναι αργά. Ας μην αναρωτιόμαστε πια πότε θα έχουν κέφια οι ξένοι, ώστε να έχουμε ενέργεια, κι ας στραφούμε σε ό,τι απλόχερα μας προσφέρει ο τόπος μας.
Δώδεκα συμβουλές που, αν τις εφαρμόσετε, θα εξοικονομήσετε ενέργεια και θα μειώσετε την κατανάλωση ηλεκτρικού ρεύματος και πετρελαίου θέρμανσης στο σπίτι σας:
- Να επιλέξετε λάμπες εξοικονόμησης ενέργειας, γιατί καταναλώνουν τέσσερις-πέντε φορές λιγότερη ενέργεια από τις κοινές λάμπες πυρακτώσεως.
- Να προτιμάτε το νυχτερινό ρεύμα με μειωμένο τιμολόγιο, όταν χρησιμοποιείτε το πλυντήριο πιάτων, ρούχων ή άλλες ενεργοβόρες συσκευές.
- Να ανάβετε τον ηλεκτρικό θερμοσίφωνα ανάλογα με τις ανάγκες σας και να μη μένει αναμμένος άσκοπα.
- Να χαμηλώνετε τη θερμοκρασία πλύσης στο πλυντήριο ρούχων και προτιμάτε να βάζετε όλη την ποσότητα ρούχων που χωρά. Τα ρούχα καθαρίζουν εξίσου καλά στους 60°C όσο και στους 90°C και με τα νέα προγράμματα και καθαριστικά ακόμη και στους 40°C.
- Αν αγοράσετε νέες ηλεκτρικές συσκευές, να επιλέξετε αυτές με υψηλή ενεργειακή κλάση. Για παράδειγμα, αν επιλέξετε ψυγείο υψηλής ενεργειακής κλάσης, τότε θα έχετε ετήσια εξοικονόμηση 25 ευρώ.
- Να κλείνετε την τηλεόραση, το στερεοφωνικό, τον υπολογιστή και γενικά όλες τις ηλεκτρικές συσκευές από τον κεντρικό διακόπτη και να μην τις αφήνετε σε κατάσταση αναμονής.
- Αν έχετε αυτόνομη θέρμανση, μη ρυθμίζετε το θερμοστάτη πάνω από τους 20°C. Για κάθε επιπλέον βαθμό σπαταλάτε μέχρι και 7% περισσότερη ενέργεια.
- Να τοποθετήσετε κάποιο υλικό που αντανακλά τη θερμότητα πίσω από τα καλοριφέρ, ώστε, αντί η θερμότητα να απορροφάται από τους τοίχους, να εκλύεται πάλι στο χώρο. Τα ασημένια προστατευτικά που χρησιμοποιούνται, για να αντανακλούν τον ήλιο από τα παρμπρίζ των αυτοκινήτων το καλοκαίρι, είναι μία καλή ιδέα.
- Να κλείσετε τυχόν χαραμάδες σε πόρτες και παράθυρα με μονωτικό υλικό, αυτοκόλλητες ταινίες ή σιλικόνη, ώστε να περιορίσετε τυχόν απώλειες θερμότητας.
- Να κλείνετε τις κουρτίνες και τα παραθυρόφυλλα, ώστε η ζέστη να μη διαφεύγει από τα παράθυρα, ιδιαίτερα αν το σπίτι δεν έχει διπλά τζάμια.
- Αν αγοράσετε υπολογιστή, να προτιμήσετε φορητό με επίπεδη οθόνη, να σβήνετε την οθόνη και να κλείνετε από τον κεντρικό διακόπτη τα περιφερειακά συστήματα, όταν δεν τα χρησιμοποιείτε.
- Να μην αφήνετε τους φορτιστές στην πρίζα, όταν δεν χρησιμοποιούνται.